در سال‌هاي اخير توجه به تاريخ در حوزه‌هاي علميه توسعه کيفي و کمي چشمگيري داشته است و ضروري مي‌نمايد که طلاب گرامي از کارهاي ارزنده اي که گروه‌هاي متعدد تاريخ انجام داده‌اند مطلع بوده و بهره‌مند گردند لذا در نوشته حاضر از ميان 14 گروه تاريخ فعال در حوزه علميه قم چند گروه فعال را معرفي مي‌نماييم باشد تا چراغ راهي را برافروخته‌ باشيم.

انجمن تاريخ‌پژوهان

(معهد الباحثين في علم‌التاريخ / the society of history researchers)

معرفي انجمن تاريخ‌پژوهان

انجمن تاريخ‌پژوهان يکي از انجمن‌هاي علمي است که در سال 1382 از معاونت پژوهشي حوزه علميه قم مجوز فعاليت دريافت نمود و اولين انجمني بود که در حوزه علميه تشکيل شد. هدف از تشکيل انجمن، شناسايي تاريخ‌پژوهان حوزوي، تقويت و توسعه دانش تاريخ در حوزه‌هاي علميه، ارتباط گسترده صاحب‌نظران و تاريخ‌پژوهان با هم، ارتباط و تعامل تاريخ‌پژوهان حوزه با مراکز تاريخي داخلي و خارجي، انجام فعاليت‌هاي علمي زمين مانده در زمينه تاريخ، فراهم آوردن زمينه دانش افزايي تاريخ‌پژوهان، زمينه‌سازي براي ايجاد زير شاخه‌هاي علم تاريخ در حوزه و مراکز علمي دانشگاهي، پشتيباني واقع‌بينانه معنوي و مادي از اهل تاريخ و بسياري از امور ديگر مي‌باشد.

سايت: www.shr.org.ir ـ www.shr.ir

ضرورت تأسيس:

انجمن تاريخ‌پژوهان در كنار ديگر انجمن‌ها براي توجه بيشتر محققان به مباحث تاريخي، به ويژه تاريخ اسلام و تاريخ معاصر تشكيل شد و براي رسيدن به هدف‌هاي خويش، وظايفي بر عهده گرفته است كه برخي از آنها عبارتند از: تشكيل گردهمايي‌هاي علمي، شناسايي پژوهش‌گران رشته تاريخ و اطلاع‌رساني به آنان، ايجاد همكاري با انجمن‌ها و مراكز علمي داخل و خارج از كشور و زمينه‌سازي براي حضور اعضا در مجامع علمي و بين‌المللي.

انجمن تاکنون 6 مجمع عمومي برگزار کرده است:

فهرست برخي فعاليت‌هاي انجمن تاريخ‌پژوهان:

الف) همايش‌ها

1ـ برگزاري دو همايش بين‌المللي تشيع و خاورشناسان

2ـ همايش توليد علم و نظريه‌پردازي در تاريخ

3ـ برگزاري نکوداشت استاد علي دواني

4ـ برگزاري همايش سيره و زمانه امام موسي کاظم عليه‌السلام

5ـ برگزاري همايش سيره و زمانه امام جواد عليه‌السلام در حال انجام

ب) نشر

1ـ انتشار 25 شماره فصلنامه تاريخ‌پژوهان

2ـ انتشار 7 شماره خبرنامه (کتيبه)

3ـ انتشار 8 جلد کتاب تشيع و مستشرقان

4ـ انتشار 3 جلد تاريخ در گذرگاه نقد و انديشه

5ـ انتشار يک جلد مجموعه مقالات ويژه کنگره استاد علي دواني

6ـ انتشار ويژه‌نامه کنگره استاد علي دواني با همکاري سروش

7ـ انتشار 2 جلد مجموعه مقالات همايش سيره و زمانه امام کاظم عليه‌السلام

ج) ديگر برنامه‌ها

1ـ شناسايي بيش از 200 نفر از تاريخ‌پژوهان حوزوي برادر و خواهر و ارتباط با بيش از 700 نفر از اساتيد تاريخ در دانشگاه‌ها و مراکز علمي کشور مي‌باشد.

د) همکاري هاي علمي:

1ـ انجمن‌هاي علمي

(انجمن مطالعات سياسي، انجمن اديان و مذاهب، انجمن قرآن‌پژوهي، انجمن زنان پژوهش‌گر تاريخ در تهران)

2ـ مراکز تاريخي

(مرکز تخصصي تاريخ اسلام حوزه علميه، گروه تاريخ مجتمع آموزش عالي امام خميني(ره)، گروه تاريخ موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)، گروه تاريخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و پژوهشکده تاريخ و سيره اهل بيت عليهم‌السلام)

3ـ مراکز حوزوي

(جامعه ‌المصطفي العالميه، معاونت پژوهش مجتمع آموزش عالي امام (ره)، مرکز مديريت حوزه علميه قم، معاونت پژوهش حوزه علميه، کتاب سال حوزه، دبيرخانه نهضت نرم افزاري و توليد علم، مدرسه دارالشفاء و فيضيه، جامعه‌الزهراء، دفتر تبليغات اسلامي، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي، پژوهشکده تاريخ و سيره اهل بيت عليهم‌السلام، موسسه شيعه‌شناسي، مرکز شيعه شناسي وابسته به آيت الله مکارم شيرازي)

4ـ نشريات

(تاريخ در آيينه پژوهش، سخن تاريخ، تاريخ اسلام، نشريه شيعه‌شناسي، مطالعات تاريخي، مطالعات اسلامي، نشريه موسسه فرهنگي هنري قدس، نشريه تاريخ تمدن اسلامي)

5ـ کتابخانه‌ها

(کتابخانه ملي، مجلس شوراي اسلامي، تاريخ ايران و اسلام، کتابخانه تخصصي فقه و حقوق، کتابخانه تخصصي علوم قرآن و حديث، کتابخانه آستانه مقدسه، کتابخانه حضرت‌آيت الله گلپايگاني)

6 ـ مراکز خارجي

(کانون معنويت ايران در آلمان)

 

گروه تاريخ موسسه امام خميني(ره)

مقدمه

رشته تاريخ در حوزه علوم انساني در شمار رشته‌هاي مادر و با رشته‌هايي چون جامعه‌شناسي و علوم سياسي مرتبط است. چنانکه در حوزه‌ علوم ديني، در عمق بخشيدن به مطالعات کلامي، تفسيري و حتي فقهي بسيار تأثير‌گذار است. بدين لحاظ، در سال 1369 و پس از تاسيس بنياد فرهنگي باقر العلوم عليه السلام، اولين گروه تاريخِ موسسه راه اندازي شد که مي‌توان آن را اولين گروه تاريخِ شکل گرفته در حوزه علميه نيز دانست؛ چرا که پيش از آن، معمولا فعاليت‌هاي علمي در حوزه تاريخ، به شکل فردي انجام مي‌شد و ديگر گروه‌هاي تاريخ در حوزه علميه، در ساليانِ بعد شکل گرفت.

اهداف:

آموزش دانش تاريخ و شاخه‌هاي آن، به منظور تربيت دانش‌‌پژوهاني مسلّط به روش‌هاي علمي و نوين اين رشته.

1ـ ايجاد بستر لازم براي تبيين صحيح و عبرت‌آموز تاريخ اسلام و تشيع در چهار‌چوب تربيت محققان و متخصصان آگاه به دانش تاريخ و مباني اسلامي.

2ـ تدوين متون علمي مورد نياز در حوزه تاريخ اسلام و تشيع.

3ـ عمق‌بخشيدن به پژوهش‌هاي تاريخي با هدف پاسخ‌گويي علمي به شبهات تاريخي

فعاليت‌هاي پژوهشي

بررسي آن دسته از فعاليت‌هاي پژوهشي اساتيد و دانش‌آموختگان گروه تاريخ که توسط موسسه منتشر شده، عبارتست از:

الف. کتاب‌ها

1ـ آثار شيعيان امامي در تراجم و رجال، سيد محمد حسيني مير عبداللهي.

2ـ آذرخش كربلا، غلامحسن محرمي (تقرير مباحث استاد مصباح يزدي)،

3ـ تاريخ تشيع از آغاز تا پايان غيبت صغرا، غلام‌حسن محرمي،

4ـ امير المؤمنين و مَلِک؛ دو واژه و دو فرهنگ، حامد منتظري مقدم،

5ـ بررسي تاريخي صلح‌هاي پيامبر صلي الله عليه و آله، ‌حامد منتظري مقدم

6ـ انقلاب كربلا از ديدگاه اهل سنت، عبدالمجيد ناصري،

7ـ زمينه و پيشينه جنبش اصلاحي در افغانستان، عبدالمجيدناصري.

8ـ مشاهير تشيع در افغانستان ج 1و 2، عبدالمجيد ناصري،

9ـ انقلاب کربلا از ديدگاه اهل سنت، عبدالمجيد ناصري

10ـ بررسي تاريخي اسلام و برده‌داري با تأکيد بر سيره معصومان عليهم‌السلام، عبدالرضا عرب ابو زيدآبادي،

11ـ تأثير اسلام بر اروپاي قرون وسطي، مونتگمري وات، ترجمه: حسين‌عبدالمحمدي.

12ـ تاريخ قيام و مقتل جامع سيدالشهداء عليه‌السلام، زير نظر مهدي پيشوائي و گروه تاريخ.

13ـ مرجعيت و سياست در عصر غيبت، علي نقي ذبيح‌زاده، (4 جلد)،

14ـ رهبران ديني در نهضت مشروطه، علي نقي ذبيح‌زاده.

15ـ جريان‌شناسي تاريخي قرائت‌ها و رويکردهاي عاشورا از صفويه تا مشروطه (با تأکيد بر مقاتل)، محسن رنجبر

16ـ نقش امام سجاد عليه‌السلام در رهبري شيعه، محسن رنجبر.

17ـ جنگ‌هاي ارتداد و بحران جانشيني پيامبر صلي الله عليه وآله. علي غلام يدهقي.

18ـ راز داران حريم اهل بيت عليهم‌السلام، جواد سليماني.

19ـ نخستين گزارش مستند از نهضت عاشورا (به تحقيق استاد محمد‌هادي يوسفي‌غروي، ترجمه جواد سليماني)

20ـ سازمان وكالت و نقش آن در عصر ائمه‌ عليهم‌السلام، ج 1 و 2، محمدرضا جباري.

21ـ مجموعه مقالات همايش مالک اشتر نخعي، جمعي از نويسندگان

22ـ تاريخ تحقيقي اسلام (موسوعة التاريخ الاسلامي)، محمد هادي يوسفي‌غروي.

ب. مقالات 168 مقاله توسط اساتيد کار شده و انتشار يافته است

ج. تشکيل کارگروه:

گروه تاريخ با تشكيل گروه‌هاي كارورزي به امر تربيت محقق اقدام نموده است كه عبارتند از:

ـ کارگروه تاريخ ائمه

ـ کارگروه تاريخ تشيع اثني‌ عشري

د. انتشار فصل نامه:

فصلنامه «تاريخ در آينه پژوهش» پس از ماهنامه معرفت، اولين فصلنامه تخصصي موسسه است که از سال 1381 تا‌کنون در حال انتشار بوده و تعداد شماره‌هاي آن ـ با احتساب چهار پيش شماره ـ به 39 عدد مي‌رسد.

هـ. طرح هاي پژوهشي در حال اجرا

يکي از مهم‌ترين طرح‌هاي پژوهشي اين گروه که پس از قريب به هشت سال کار پژوهشي و با همکاري تعدادي از محققان داخل و خارج از موسسه منتشر شد، کتاب تاريخ قيام و مقتل جامع سيد الشهداء عليه السلام در دو جلد است که بحمد الله با استقبال فراوان جامعه علمي و ديني مواجه شد و ضمن سه سال، به چاپ نهم رسيد. پس از اتمام اين طرح، با توجه به ضرورت و خلاء موجود، طرح کلانِ تاريخ تشييع اثني‌عشري پي‌ريزي و تصويب شد و هم اکنون بخش‌هايي از آن در حال اجرا است.

 

گروه تاريخ اسلام جامعه المصطفي

گروه تاريخ اسلام مدرسه عالي فقه و معارف اسلامي، در نيمه دوم سال 1382 بر اساس تحولات جديد و در راستاي طرح کلان اصلاحي به روز شدن، تخصصي شدن و کارآمدي مدارس عالي تابع المصطفي صلي الله عليه و آله تأسيس شد.

اهداف تأسيس گروه

گروه تاريخ در راستاي تخصصي کردن علوم اسلامي اهداف زير را دنبال کرده است:

1ـ آموزش تخصصي سيره اهل بيت عليهم‌السلام و تاريخ اسلام به طلاب در کنار فراگيري فقه و معارف اسلامي با محوريت آشنايي با منابع تاريخ و مکاتب تاريخ نگاري، روش تحقيق در تاريخ، شناخت ادوار مختلف تاريخ اسلام و سيره معصومان

2ـ پرورش محقق، مدرس، نويسنده و کارشناس در حوزه تاريخ اسلام، تشيع و امامان عليهم‌السلام

عملکرد گروه از بدو تأسيس تا سال جاري

از آنجا که گروه تاريخ اسلام از گرايش‌هاي تخصصي رشته‌ي فقه و معارف اسلامي به شمار مي‌آيد از اين‌رو در دو مقطع کارشناسي ارشد و دکترا، طلاب واجد شرايط و علاقه‌مندان به تاريخ اسلام را پذيرش نموده است. از سال82 تاکنون دوره کارشناسي ارشد تاريخ به‌طور متناوب برگزار شده که حدود سيصد نقر از طلاب وارد اين دوره شده‌اند و حدود دويست و پنجاه نفر ار طلاب نيز در اين مقطع فارغ التحصيل شده‌اند و هم‌اکنون پنجاه نفر در ارشد گروه تاريخ اسلام مشغول به تحصيل يا تدوين پايان‌نامه هستند.

و در مقطع دکتري تاريخ اسلام نيز تاکنون دو مرحله آزمون و گزينش طلاب برگزار شده است که تا‌کنون سيزده نفر در مقطع دکتري تاريخ اسلام پذيرش شده‌اند، نه نفر مشغول به تحصيل و تدوين رساله هستند و چهار نفر از رساله دکتري خود دفاع کرده‌اند.

فعاليت‌ها و عملکرد گروه تاريخ اسلام

اهم فعاليت هاي پژوهشي و عملکرد گروه:

1ـ برگزاري نشست‌هاي علمي با همکاريي معاونت محترم پژوهش ( از سال 82 تاکنون 40 عنوان نشست علمي تخصصي در حوزه تاريخ اسلام برگزار شده است. )

2ـ معرفي موضوعات نشست‌هاي علمي و همايش‌هاي سالانه همراه با معرفي اساتيد و کارشناسان متخصص در آن موضوع؛

3ـ ارزيابي مقالات، تاليفات و تحقيقات مربوط به همايش‌ها، نشريات مدرسه (زمزم معارف،کوثر معارف)، واحد پاسخ به سوالات، حمايت از محققان، شرکت در جلسات شوراي پژوهش مدرسه و…

 

گروه‌ تاريخ‌ اسلام‌ مجتمع آموزش عالي‌ امام‌ خميني‌ (ره‌)

وابسته‌ به‌ جامعه‌ المصطفي‌ العالميه از سال‌ 1379 كار خود را شروع‌ كرده‌ و به تدريج با فعال ساختن رشته‌هاي مختلف و جذب اساتيد در گرايش‌هاي مختلف فعاليت رو به رشدي داشته است. هم اكنون‌ با‌ برگزاري‌ هفت‌ دوره‌ كارشناسي‌ ارشد و پنج‌ دوره‌ كارشناسي‌ در رشته‌هاي مختلف، دو دوره دکتري برگزار نموده است.

اهداف و سياست‌هاي گروه

1ـ توان دفاع صحيح و منطقي و منطبق با روش تحقيق تاريخي از ساحت اسلام در بعد تاريخي

2ـ توان دفاع صحيح و منطقي از مباني کلامي تشيع مستند به گزاره‌هاي تاريخي

3ـ توانمند ساختن دانش‌پژوهان در پاسخ به شبهات مختلف مطرح درباره تاريخ اسلام و شيعه در بعد تاريخي (مانند شبهه غرانيق و شبهه ايجاد شيعه بوسيله عبدالله بن سباي يهودي و…)

4ـ شناخت جايگاه واقعي اسلام و تمدن اسلامي در ميان تمدن‌هاي بشري

5ـ شناخت تشيع به‌‌عنوان يکي از تأثيرگزارترين گروه‌هاي اسلامي در طول تاريخ اسلام

6ـ تجربه‌آموزي با بررسي علل پيدايي، رشد و سقوط حکومت‌هاي اسلامي در طول تاريخ اسلام

7ـ شناخت انديشه‌هاي اصلاحي برآمده از تفکر تاريخي اسلام

8ـ شناخت جنبه‌هاي گوناگون تاريخ اسلام به صورت رو‌شمند در طول تاريخ و در عرض جغرافيا و در عمق سياست و فرهنگ

9ـ دست‌يابي به عناصر توسعه بخش اسلام

10ـ نشر معارف اسلام و اهل بيت عليهم‌السلام از راه معرفي تاريخ و زندگاني آنان به‌عنوان انسان‌هاي برتر

فعاليت‌هاي آموزشي

هم‌ اکنون گروه تاريخ، در سه مقطع «کارشناسي»، «کارشناسي ارشد» و «دکتري» دانش‌پژوه جذب نموده است. دوره‌هاي مختلف آموزشي به شرح زير فعال مي‌باشد:

دوره کارشناسي

دوره کارشناسي گروه «کارشناسي تاريخ اسلام» مي‌باشد.

دانش‌پژوهان با گذراندن‌ حدود شصت‌ واحد تخصصي‌ (علاوه‌ بر گذراندن ‌بيش‌ از صد واحد دروس‌ عمومي‌، حوزوي‌ و مشترك‌) به‌ فراگيري‌ تاريخ‌ اسلام‌ در سرتاسر جهان‌ اسلام‌ همچون مركزخلافت‌ ايران‌، مصر و شام‌، مغرب‌ و اندلس‌، آسياي‌ ميانه‌ و قفقاز، شبه‌ قاره‌ و جنوب‌ شرق‌ آسيا مي‌پردازند، علاوه‌ بر آنكه‌ در زمينه‌هاي‌ ديگر تاريخ‌ اسلام‌ همچون شناخت‌ عصر جاهلي‌، تاريخ‌ پيامبر صلي الله عليه و آله، سيره‌ معصومان‌ عليهم‌السلام، تاريخ‌ تمدن‌اسلامي‌، تاريخ‌ آموزش‌ در اسلام‌، تاريخ‌ عثماني‌، تاريخ‌ صفويه‌، تاريخ‌ مطالعات‌ اسلامي‌ در غرب‌، جنگ‌هاي‌ صليبي‌، تاريخ‌ تشيع‌، جنبش‌هاي‌ فكري‌ ديني‌ معاصر در جهان‌ اسلام‌ و جغرافياي‌ تاريخي‌ به‌ گذراندن‌ واحدهايي‌ با عناوين‌ فوق‌الذكر مشغول‌ مي‌باشند.

مواد آموزشي اين مقطع را مي‌توان در چند زمينه تقسيم‌بندي کرد:

الف) مواد درسي پايه‌اي و پيراموني:

1ـ فلسفه تاريخ 2ـ روش تحقيق و تحليل تاريخ 3ـ شناخت مأخذ 4ـ تاريخ نگاري در اسلام 5ـ متن خواني 6ـ جغرافياي تاريخ 7ـ مستشرقان و تاريخ اسلام

ب) مواد مربوط به نقل، تحليل و تحليل حوادث سياسي فرهنگي تاريخ اسلام:

1ـ تاريخ عصر جاهلي 2ـ تاريخ اسلام 1 تا 6 (12 واحد که به بررسي حوادث سياسي فرهنگي از تولد پيامبر اکرم صل الله عليه و آله تا پايان صفويه مي‌پردازد) 3ـ تاريخ تشيع 4ـ تاريخ فرق و مذاهب اسلامي (با تکيه بر مذاهب فقهي) 5ـ تاريخ جنبش‌هاي فکري و ديني 6ـ تاريخ جنگ‌هاي صليبي.

ج) مواد مربوط به فرهنگ و تمدن اسلامي:

1ـ تاريخ تمدن و فرهنگ اسلامي 2ـ تاريخ علوم 3ـ تاريخ مرجعيت و حوزه‌هاي علميه 4ـ سيره معصومين

د) مواد مربوط به تاريخ اسلام در گستره جغرافياي جهان اسلام:

1ـ تاريخ عثماني 2ـ تاريخ اسلام در مصر و شام 3ـ تاريخ اسلام در اندلس و مغرب 4ـ تاريخ اسلام در شبه قاره هند و آسياي مرکزي

دوره کارشناسي ارشد:

در مقطع ارشد چهار رشته «تاريخ اهل‌بيت»، «تاريخ تمدن اسلامي»، «تاريخ تشيع» و«تاريخ معاصر جهان اسلام» است كه‌ دانش‌پژوه‌ علاوه‌ بر گذراندن‌ حدود شصت‌ واحد دروس‌ عمومي‌ و حوزوي‌ به‌ فراگيري‌ آنها مي‌پردازد.

معرفي طلاب گروه:

دانش‌پژوهان از ملّيت‌هاي‌ مختلف‌ همچون افغانستان‌، پاكستان‌، هند، بنگلادش‌، كشمير، سريلانكا، عراق‌، يمن‌، روسيه‌،تاجيكستان‌، آذربايجان‌، ازبكستان‌، تركمنستان‌، گرجستان‌، تركيه‌، تايلند، ميانمار، رواندا، مالي‌، مراكش‌، ماداگاسكار وكنگو مي‌باشند. يادآور‌ مي‌شود كه‌ سياست‌ گروه‌ بر ارزش‌ دادن‌ هر چه‌ بيشتر به‌ دانش‌پژوهان‌ به‌ منظور رشد و شكوفايي‌ استعدادهاي‌ آنهاست‌ كه‌ در اين‌ راستا مي‌توان‌ به بهره‌گيري از توان ايشان‌ در زمينه‌هايي‌ همچون تدريس،‌ طرح‌هاي‌ پژوهشي‌ گروه‌ مانند طرح‌ تقويم‌ تاريخ‌ و مديريت‌ اجرايي‌ نشريه گروه‌ اشاره نمود.

فعاليت‌هاي پژوهشي:

نشست‌ها و همايش‌ها

در اين‌ نشست‌ها كه‌ به‌ صورت‌ سخنراني‌ و ميزگرد برگزار شده است اساتيدي‌ چون‌ حجج‌ اسلام‌ پيشوايي‌، يوسفي‌ غروي‌، جعفريان‌، ناصري‌داودي‌، سليميان‌، دكتر الويري‌، دکتر رفيعي، صحتي‌ سرورودي‌ و آقايان‌: دکتر الله‌‌اكبري‌، واسعي‌، جوادي و صفري‌ حضور داشتند.

تأليفات‌ گروه: تا كنون‌ كتب‌ زير كه‌ پوشش‌ دهنده مواد درسي‌ گروه‌ است‌ با همكاري‌ اساتيد گروه‌ و با پشتيباني‌ مركز برنامه‌ريزي‌ و تدوين ‌متون ‌جامعه‌المصطفي به‌ رشته تحرير درآمده‌ است‌:

كليات‌ تاريخ‌ و تمدن‌ اسلامي‌: جناب‌ حجت‌ الاسلام‌ و المسلمين‌ محمدرضا كاشفي‌

تاريخ‌ آموزش‌ در اسلام‌: جناب‌ آقاي‌ حسن‌ حسين‌زاده‌ شانه‌چي‌

مباني‌ جامعه‌شناسي‌: جناب‌ آقاي‌ مجيد كافي‌

تاريخ‌ اسلام‌ در مغرب‌: اندلس‌ توسط‌ استاد دكتر محمدرضا پاك‌

تاريخ‌ اسلام‌ در اندلس:‌ توسط‌ استاد دكتر محمدرضا پاك‌

پايان‌نامه‌ها

نشريه

گروه تاريخ با همكاري‌ معاونت‌ پژوهش‌ و مديريت‌ محترم‌ مجتمع‌، مجله‌اي‌ علمي تخصصي با عنوان‌ «سخن تاريخ‌»را راه‌اندازي نموده كه 10 شماره آن منتشر شده است.

همچنين گروه، نشست‌هاي متعددي جهت آسيب‌شناسي رشته تاريخ انجام داده است که حاصل آن به شرح زير است:

بي‌توجهي مسؤلان و مديران به نقش تاريخ در هويت‌سازي و احياء هويت ملت‌ها

تاريخ به‌گونه‌اي با عقايد سازگار نيست و معمولا عقايد را زير سؤال مي‌برد.

نقلي بودن و به نظر غير‌علمي بودن تاريخ (پرستيژ علمي نداشتن)

نداشتن الگوهاي بزرگ در تاريخ به‌ويژه تاريخ تشيع

سازگار نبودن تاريخ با تشيع در سير تاريخي و باورهاي تشيع

معمولا در امور مربوط به تشيع، تاريخي‌ها دست‌اندرکار نبودند وکار دست غيرتاريخي‌ها بود.

کاربردي نبودن تاريخ، فايده تحقيقات تاريخ در بسياري از موارد صرفا علمي است و کاربرد اجتماعي ندارد.

کم رنگ بودن جايگاه تاريخ در حوزه و تأثيرگذاري کم اساتيد تاريخ در تصميم‌گيري‌هاي حوزه، جامعه المصطفي و مجتمع آموزش عالي امام خميني (ره)

اهميت دادن به رشته‌هاي ديگر مثل کلام، فلسفه، قرآن و حديث و. . . به خلاف تاريخ

کم بودن سفرهاي علمي طلاب، با توجه به رشته تاريخ که بهره‌مندي از سفرها در دانش‌افزائي طلاب بسيار مؤثر است

نداشتن پايگاه اطلاع‌رساني نسبت به فعاليتها و برنامه‌هاي گروه

ارتباط کم با مراکز علمي خارج از کشور و عدم آگاهي از وضعيت دانش تاريخ و پژوهش‌هاي آن

عدم امکان ارائه درس‌هاي متنوع با اساتيد مختلف به دليل کاهش ورودي‌ها

عدم پذيرش ترجمه براي تحقيق پاياني و پايان‌نامه‌ها/ جاي تجديد نظر دارد.

محدوديت آزمون کارشناسي ارشد در برخي دوره‌ها

ماهيت رشته‌هاي ديگر در جذب طلبه‌ها مؤثر است به خلاف تاريخ که جذاب نيست

نقلي بودن تاريخ که طلبه را اشباع نمي‌کند درحاليکه رشته‌هاي ديگر مثل کلام، فلسفه و. . . نيازهاي طلبه را برطرف ساخته و اشباع مي‌کند.

انسجام و نظم منطقي حاکم بر رشته‌هاي ديگر مثل فلسفه، منطق، کلام و. . . به خلاف تاريخ.

نقل اقوال و ديدگاه‌هاي متفاوت، مختلف و محتمل در تحليل وقايع تاريخي که نشان از عدم قطعيت در تحليل تاريخي دارد.

کم آوردن تاريخ در رقابت با رشته‌هاي ديگر

عدم ارائه الگوهاي ممتاز در تاريخ

فاصله زياد سرفصل‌ها با اهداف طلبگي و نيازهاي منطقه‌اي (نگاه علمي و نگاه آلي به تاريخ)

گروه تاريخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

گروه ديگري که فعاليت‌هاي پژوهشي‌ قابل توجهي در زمينه تاريخ انجام داده است گروه تاريخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مي‌باشد. در ادامه به برخي از کتاب‌هاي تحقيق و چاپ شده اين گروه اشاره مي‌کنيم:

1ـ نقد و بررسي منابع سيره نبوي صلي الله عليه و آله

2ـ مسكويه، نامه، آثار و انديشه‏ها؛

3ـ صفويه در عرصه دين، فرهنگ و سياست (جلد 1، جلد 2)،

4ـ صفويه در عرصه دين، فرهنگ و سياست (جلد 3)،

5ـ فاطميان در مصر.

6ـ دولت عثماني، از اقتدار تا انحلال.

7ـ فهرست المقالات التاريخيه.

8ـ دولت مماليك و نقش سياسي و تمدني آنان در تاريخ اسلام.

9ـ دولت امويان.

10ـ دولت عباسيان؛

11ـ دولت حمدانيان.

12ـ دولت ايوبيان.

13ـ دولت زيديه در يمن.

14ـ رويكرد «الصحيح» به سيره رسول خدا صلي الله عليه و آله.

15ـ دولت سلجوقيان.

16ـ نظام قضائي عصر صفوي.

17ـ زمينه‏هاي پيدايش خلافت فاطميان.

18ـ دولت رسول خدا صلي الله عليه و آله.

19ـ دولت موحدون در غرب جهان اسلام (تشكيلات و سازمان‌ها).

20ـ اينترنت و حرفه تاريخ‌نگاري.

21ـ تاريخ تشيع (جلد1،جلد2).

22ـ ساختار اداري و نظام حكومت نبوي.

23ـ جامعه مدينه در عصر نبوي.

24ـ مهاجرت قبائل عربي در صدر اسلام.

25ـ درآمدي بر تاريخ مغرب اسلامي؛

26ـ نظام قضايي عصر قاجار و پهلوي.

27ـ مناسبات مهاجرين و انصار؛

28ـ بازتاب تفكر عثماني در قيام كربلا،

29ـ جغرافياي تاريخي كوفه.

30ـ دانشنامه سيره نبوي (جلد اول).

31ـ اقتصاد و سياست عصر صفوي،

32ـ امويان در اندلس.

33ـ تاريخ سياسي خوارج شمال آفريقا.

34ـ اقتصاد، جامعه و مديريت در تاريخ‌نگاري مقريزي.

35ـ تاريخ تشيع.

36ـ تاريخ‌نگاري محلي و خطط‌نويسي در مصر،

37ـ المعجب في تلخيص اخبار المغرب،

38ـ مزيديان، عبدالحسين بينش،

39ـ زبيريان و تدوين سيره نبوي صلي الله عليه و آله

40ـ دانشنامه سيره نبوي ج 2

طرح‌هاي در دست اقدام گروه تاريخ

 

پژوهشكده تاريخ و سيره اهل‌بيت:

الف: گروه‏هاي پژوهشي

1ـ گروه تاريخ تشيع

2ـ گروه سيره اهل‏بيت

3ـ گروه فرهنگ و تمدن اسلامي

ب:‌ آثار منتشر شده

1ـ تصحيح كتاب اضباط المقال في شرح اسماءالرجال.

2ـ تاريخ تحول دولت و خلافت از برآمدن اسلام تا برافتادن سفيانيان.

3ـ درآمدي بر تاريخ‌نگري و تاريخ‌نگاري مسلمانان،

4ـ راويان مشترك جلد 1 و 2ـ

5ـ پيامبر و يهود حجاز.

6ـ نگاهي نو به جريان عاشورا.

7ـ تحليل تاريخي نشانه‏هاي ظهور.

8ـ خاستگاه تشيع و پيدايش فرقه‏هاي شيعي در عصر امامان،

9ـ رويدادهاي تاريخ اسلام ج 1،

10ـ اوضاع سياسي ـ اجتماعي و فرهنگي شيعه در غيبت صغرا.

11ـ جانشينان پيامبر در پرتو شرح نهج‏البلاغه ابن‌ابي‏الحديد.

12ـ درآمدي بر روش تبليغي ائمه ‏عليهم‌السلام.

13ـ معرفي و نقد منابع عاشورا.

14ـ نقد و بررسي گزارش‏هاي زندگي پيش از بعثت پيامبر.

15ـ مشورت و مشاوران در سنت و سيره پيشوايان.

16ـ ديوان نقابت

17ـ زندقه در سده‏هاي نخستين اسلامي.

18ـ سيري در تاريخ تشيع مازندران.

19ـ فرهنگ و تمدن اسلامي در ماوراءالنهر.

20ـ رويدادهاي تاريخ اسلام ج 2ـ

21ـ اخبارالملاحم و الفتن.

22ـ كتاب‌شناسي تاريخ تشيع.

23ـ فرهنگ‌نامه مؤلفان دولتمردان شيعي در دستگاه خلافت

24ـ نهاد ولايتعهدي در دوره اموي و عصر اول عباسي

25ـ سياست‌هاي مالي امام علي ‏عليه‌‌السلام

26ـ تقابل سنت‏هاي جاهلي با ارزش‏هاي ديني در واقعه حرّه

27ـ بازپژوهي تاريخ ولادت و شهادت معصومان‏ عليهماالسلام

28ـ محيط ‌زيست و بهداشت در سنت و سيره نبوي ‏صلي الله عليه وآله

29ـ ارزيابي اخبار قضاوت‌هاي اميرالمؤمنين علي عليه‌السلام

30ـ حيات، حکمت و حکومت پيامبر

31ـ پوشش و تغذيه در سيره معصومان

32ـ مناسبات اهل بيت عليه‌السلام و ايرانيان

 

گروه تاريخ دانشگاه باقر العلوم عليه‌السلام

گروه تاريخ دانشگاه باقر العلوم عليه السلام فعاليت خود را از سال 1374ش. با جذب دانشجو در مقطع کارشناسي رشته تاريخ آغاز کرد و در سال‌هاي 1380 و 1390 نيز به ترتيب موفق به راه‌اندازي رشته تاريخ در مقطع کارشناسي ارشد در گرايش تاريخ اسلام و تاريخ ايران اسلامي شد. اين گروه راه‌اندازي دو رشته در مقطع دکتري را هم در دستور کار خود دارد. با توجه به رويکرد دانشگاه براي تمرکز بر مقطع تحصيلات تکميلي، جذب دانشجو در مقطع کارشناسي از سال 1381 متوقف شد ولي بيش از 224 پايان‌نامه مقطع کارشناسي (127 نفر از بانوان و 97 نفر از آقايان) اين دانش‌آموختگان که تعدادي از آنها هم به صورت کتاب به چاپ رسيده است، به نوبه خود يک ذخيره ارزشمند به حساب مي‌آيد. در مقطع کارشناسي ارشد هم تاکنون 118 پايان‌نامه از سوي خواهران (61 نفر) و برادران (57 نفر) دانشجو در اين گروه دفاع شده است. افزون بر چاپ تعداد زيادي مقاله برآمده از پايان‌نامه‌ها، تعداد قابل توجهي از آنها به صورت کتاب هم به چاپ رسيده‌اند.

يکي ديگر از فعاليت‌هاي گروه تاريخ دانشگاه باقر العلوم عليه‌السلام، انتشار فصلنامه تاريخ اسلام به‌عنوان يک نشريه دانشگاهي از بهار 1379 است. اين فصلنامه با شکل و محتوايي متناسب با نيازهاي علمي کشور به منظور ارائه نويافته‌هاي علمي اعضاي هيأت علمي خود و ديگر نهادهاي حوزه‌اي و دانشگاهيِ همسوي کار خود را آغاز کرد. از اين فصلنامه که 61 شماره آن تا پايان فصل بهار سال 1394 به چاپ رسيده است، به‌عنوان نخستين نشريه تاريخي حوزه علميه، در تاريخ 5/10/91 ( از شماره 47) موفق به کسب رتبه علمي ـ پژوهشي از شوراي اعطاي مجوزها و امتيازهاي علمي شوراي عالي حوزه‌هاي علميه شد و هم اکنون با تأکيد خاص بر مباحث معرفتي و روش‌شناختي تاريخ‌پژوهي در چارچوب انديشه اسلامي فعاليت خود را ادامه مي‌دهد. اين فصلنامه با حدود 15 سال فعاليت خود توانسته است با انتشار مقالاتي با ويژگي‌هاي نوآوري در تحليل، پرداختن به مسائل مختلف فلسفي تاريخ، توجه به شاخه‌هاي مختلف تاريخ مضاف، واکاوي انديشه تاريخي دانشمندان مسلمان و بررسي انتقادي ديدگاه مستشرقان و نيز تاريخ‌پژوهان برجسته معاصر عرب جايگاه قابل قبولي در جامعه علمي کشور بيابد و در پايگاه‌هاي داده‌اي معتبر کشور نمايه شود. سامانه مستقل فصلنامه با نشاني زير آماده دريافت مقالات فضلاي حوزه و دانشگاه مي‌باشد:

گروه همچنين در چارچوب برنامه‌ها و اولويت‌هاي مصوب خود اقدام به برگزاري همايش‌ها و نشست‌هاي علمي متعدد کرده است. بخش ديگري از فعاليت‌هاي گروه معطوف به برگزاري سفرهاي علمي داخلي ويژه دانشجويان از جمله به ري، کاشان، قزوين و الموت، اصفهان و شيراز و حضور در سفرهاي علمي خارجي ويژه اعضاي محترم هيأت علمي از جمله به اتريش، آلمان، روسيه و بلاروس بوده است.