جستجو در تاریخ و میراث مکتوب حدیثی شیعه نشانگر این واقعیت است که عالمان شیعی اهتمام ارزنده‌ای در حفظ و تالیف، تبویب و فهرست‌نگاری، شرح، تعلقه، تفسیر و نیز تاسیس دانش‌های مرتبط با حدیث از قبیل فقه الحدیث، درایه و رجال داشته‌اند. تا آنجا که مجموع احادیث جمع‌آوری شده بالغ بر صد هزار و کتب تدوین شده بیش از 1000 اثر تالیفی است که نمونه‌ای از این تلاش ارزشمند در مجامع کافی، تهذیب، استبصار، من لا یحضر، بحار الانوار، وسائل الشیعه، مستدرک و… قابل مشاهده است.

در زمینه شرح و تفسیر احادیث نیز، شروح و تعلیقات متعددی تنظیم و به رشته تحریر در آمده که از آن میان می‌توان، شروح بر نهج البلاغه که شمار آن بالغ بر 100 عنوان است، شروح متعدد بر صحیفه سجادیه، شروح و تعلیقاتی که بر کافی نگاشته شده، از مرآه العقول مجلسی تا تعلیقه میرداماد و صدر المتالهین و حتی شروحی که بر کتب احادیث ادعیه به یادگار مانده مانند شرح علامه شبر بر حدیث جامعه کبیره اشاره نمود. این همه نمایی جزیی از تلاش مجدانه حدیث‌پژوهان شیعی است.

در بخش دانش‌های وابسته به حدیث نیز چه در حوزه رجال و مجموعه‌های معتبری چون معرفة‌الرجال کشی، قاموس‌الرجال شوشتری و معجم‌الرجال خویی و چه در زمینه درایه و فقه الحدیث با آثاری چون الوجیزه شیخ بهاء، رواشح سماویه میرداماد، قواعد الحدیث محیی الدین غریفی و …. آثار فاخر، غنی و ماندگاری تالیف و تدوین شده است.

این همه در کنار فعالیت‌های دیگری چون استنساخ کتب، تصحیح نسخ، مسند و معجم‌نویسی و حتی ایجاد بانک‌های اطلاعاتی و بهره‌برداری از فناوری در حوزه علوم حدیث نشان از جایگاه تحقیق و تفقه در این گرایش از منظومه علوم دینی است.

در بخش تحصیل و تعلیم اما اوضاع به‌گونه‌ای دیگری رغم خورده است. در واقع اگر از مجالس حدیث و قرائت آن و برخی حلقه‌های محدود تدریس حدیث بگذریم، برنامه مدون و شناخته شده‌ حدیث‌آموزی، در ادوار تاریخ علوم دینی نمی‌توان یافت. اگر‌چه در سالیان اخیر درس‌های رجال و درایه در برخی مقاطع تحصیلی، در ابتدا با رویکرد دروس جنبی و سپس جزئی از دروس عمومی در بدنه اصلی حوزه ارائه گردید با این‌حال نمی‌توان و نباید به این وضعیت کم‌جان و بی‌رمق در آموزش حدیث بسنده کرد. البته در سال‌های اخیر و در برخی مراکز تخصصی گرایش و گروه‌های آموزشی نوپایی در علوم حدیث شکل گرفته اما نباید از این نکته غفلت ورزید که تا بدنه اصلی حوزه که به کار فقاهت اشتغال داشته، نسبت به دانشی، توجه درخور را ننماید، جایگاه ارزشی آن دانش در هنجار‌های علمی حوزوی، آنگونه که باید شایسته نخواهد بود.

این شماره تلاشی است در ارائه تصویری از میراث گرانقدری که به ودیعت سپرده‌ایم.