اين نوشتار ادامه مقاله آسيب‌شناسي نظام پژوهش حوزه است که در شماره 6 چاپ شده، و به ارائه برخي راهبردهاي پيشنهادي جهت تحول نظام پژوهشي مي‌پردازد.

بخش دوم: برخي راهبردهاي پيشنهادي براي تحول نظام پژوهشي حوزه

اين راهبردها در حد پيشنهاد بوده و در مقام عمل، بايد هر يک، توسط مجموعه‌اي از کارشناسان، به طور تخصصي، بحث و بررسي، و با توجه به شرايط و مقتضيات حوزه و اهداف آتي، اولويت‌گذاري شود و وارد مراحل اجرايي شوند. به دليل محدوديت اين نوشتار، از تفصيل اين موردها پرهيز کرده‌ايم.

1ـ تدوين چشم‌انداز، رسالت‌ها، هدف‌ها و راهبردهاي کلان حوزه، و در مرحله بعد، تدوين راهبردهاي کلان نظام پژوهش حوزه بر اساس آنها (با توجه به نقش و نسبت با نظام‌هاي ديگر) و برنامه‌ريزي بر اساس آن؛

2ـ ترميم و تقويت مديريت پژوهشي؛

3ـ افزايش انگيزش‌هاي توحيدي، ولايي، معنوي و تکليف‌محورانه و کاستن از انگيزش‌هاي مادي؛

4ـ توجه جدي به سيره پژوهشي سلف صالح حوزه و احيا، بازسازي و ترويج آن بر اساس مقتضيات کنوني؛

5ـ حمايت و تغذيه علمي و مهارتي استادان و پژوهشگران؛

6ـ تدوين کتب درسي بر اساس اهداف کلان حوزه، با تکيه بر پيشينه گران‌سنگ سلف و متناسب با اقتضائات امروز؛

7ـ تمرکز بر رسيدگي پژوهشي به طلاب، به خصوص طلاب مدارس، با اتخاذ رويکردي تربيتي شامل رسيدگي‌هاي بينشي، انگيزشي و عاطفي و مهارتي و مهم‌تر از آنها، رسيدگي عملي به زندگي طلاب، با همکاري همه معاونت‌ها؛

8ـ همکاري و تعامل فعال، سازنده و گسترده با ديگر معاونت‌ها در حد تنيده شدن در آنها؛

9ـ کاهش فاصله ميان پژوهشگران برجسته و طلاب جوان؛

10ـ پيگيري عملي آموزش پژوهش‌محور و تعريف و بازسازي نظام آموزشي موجود براي رسيدن به آن؛

11ـ فرهنگ‌سازي پژوهش و تبيين و ترويج موقعيت مهم پژوهش در دوران تحصيل و پس از آن، و نقش راهبردي آن در حل مشکلات و پيشبرد اهداف نظام؛

12ـ ترويج اخلاق پژوهش و ارزش‌هاي بايسته حاکم بر آن؛

13ـ عملي کردن تأسيس معاونت پژوهشي در همه مدارس، با اتخاذ طرحي پخته و سنجيده و اجراي آن توسط کادري باانگيزه و دردمند، نه با شيوه و کادر اداري محض؛

14ـ استمرار برنامه‌هاي کليدي، مانند جشنواره‌هاي پژوهشي براي طلاب وـــ، در سطح ملي، منطقه‌اي و حتي بين‌المللي؛

15ـ ايجاد شبکه‌ها و زنجيره‌هايي از تحقيقات با هم‌پوشاني و هم‌افزايي هرچه بيشتر در راستاي اهداف کلان نهضت؛

16ـ ورود جدي‌تر در عرصه حل و فصل مشکلات نظري نظام و تأمين نيازها و پشتوانه‌هاي علمي لازم براي اداره جامعه بر اساس قانون، فرهنگ و بينش اسلام؛

17ـ ايجاد زباني گويا و به روز، براي معاونت پژوهش، با استفاده از راهکارهايي مانند تدوين و اجراي نظام جامع اطلاع‌رساني پژوهش، فعال‌تر شدن روابط عمومي، نشريات خبري، مجلات تخصصي پژوهشي، سايت‌هاي فعال، اطلاع‌رساني مستمر و قوي در مدارس، ايجاد بانک اطلاعاتي جامع و همگاني؛

18ـ حمايت از گسترش و تعميق پژوهش‌هاي مربوط به حوزه (حوزه پژوهي)؛

19ـ تأسيس ساختارهايي که درباره حوزه مي‌انديشند، مانند انديشکده‌ها، کانون‌هاي تفکر حوزوي يا پشتيباني و حمايت از آنها؛

20ـ زمينه‌سازي براي ايفاي نقش فعال، جدي و جهت‌دهنده حوزه در مديريت توليد دانش در حوزه و سپس در سطح ملي و بين‌المللي؛

21ـ نظارت بر مؤسسات پژوهشي و حمايت، سامان‌دهي، ارزيابي و جهت‌دهي آنها؛

22ـ حمايت از پژوهشگران مستقل و آزاد (شناسايي، تشويق و حمايت ايشان)؛

23ـ مسئله‌شناسي فعال و نظام‌مند و قرار دادن مسائل و موضوعات مورد نياز در اختيار پژوهشگران؛

24ـ ايجاد فضاي فعال، پويا و آزاد براي ارائه افکار جديد، مانند ترويج کرسي‌هاي نظريه‌پردازي؛

25ـ ارتباط سازمان‏يافته و مستمر با مراکزي که مي‏توانند نقش واسطه و توزيع‌کننده را در ارتباط با مخاطبان ايفا کنند، ارتباط به منظور مسئله‌شناسي پژوهشي و انتقال نتايج حاصل و متقابلاً دريافت نيازها و بازخوردهاي مخاطبان، مثل صدا و سيما، سازمان جوانان، هنرمندان، روزنامه‏نگاران، نويسندگان و … .

26ـ نهادينه‌سازي نقد و بررسي دستاوردهاي پژوهشي؛

27ـ برقراري تعامل فعال و سازنده با ديگر نظام‌هاي پژوهشي؛

28ـ کمک به معاونت آموزش براي تربيت استاداني با توانايي و روحيه تدريس پژوهش‌محور؛

29ـ رفتن به سمت افق‌هاي جديد پژوهشي، هم به لحاظ محتوا و هم از نظر روش‌ها و قالب‌ها؛

30ـ واقع‌گرايي و در عين حال آينده‌گرايي در پژوهش (حرکت واقع‌بينانه بر اساس واقعيت‌هاي موجود و با توجه به نيازهاي آينده)؛

31ـ تبيين موقعيت استراتژيک پژوهش و فرهنگ‌سازي جهت ترويج پژوهش و قرار گرفتن آن در جايگاه شايسته‌اش در حوزه؛

32ـ ترميم و تعالي‌بخشي به نگاه‌هاي بسيط به پژوهش و آموزش و رابطه بين آنها و ساير خرده نظام‌هاي حوزوي؛

33ـ افزايش سطح عقلانيت، پختگي و عمق علمي در پژوهش‌ها، به ‌لحاظ انتخاب موضوع، روش، محدوده، ميزان و پژوهش؛

34ـ ارزش‌گذاري برخي مطلوبيت‌ها (نوآوري علمي، گره‌گشايي از نيازهاي عيني و…) در محيط علمي حوزه؛

35ـ عينيت‌گرايي در مقوله پژوهش (ناظر بودن به واقعيت هستي، انسان، جامعه و خصوصيات و نيازهاي عيني مخاطبان)؛

36ـ لحاظ کردن و تزريق فعاليت‌هاي پژوهشي در متون درسي؛

37ـ تنوع در فعاليت‌هاي پژوهشي مدارس؛

38ـ فراهم کردن ابزارها و زيرساخت‌هاي مورد نياز براي گسترش تحقيقات شبکه‌اي؛

39ـ ايجاد سازوکار گسترش همكاري‌هاى نظام‌مند متقابل بين نظام پژوهش حوزه و نظام اجرايى و قانون‏گذارى و قضايى؛

40ـ ارتقاي توانايي‌هاى مراكز پژوهشى از نظر كارشناسان و منابع؛

41ـ ايجاد سيستمي (نه لزوماً مرکزي) براي نظارت، ارزيابى و هماهنگي فعاليت‌هاي پژوهشي؛

42ـ به كار گرفتن نتايج تحقيقات افراد و گروه‏هاى گوناگون؛

43ـ تدوين قوانين و مقررات تسهيل‌كننده و مشوق پژوهش؛

44ـ تربيت محققان مورد نياز از طريق برنامه‏ريزى جامع؛

45ـ وارد ساختن نتايج پژوهش‏هاى حوزه در عرصه اطلاع‏رسانى جامع و فراگير كشورى و بين‌المللي؛

46ـ فراهم‏ آوردن زمينه‏هاى نقد پژوهشى در راستاى بالندگى و پويايى پژوهش‌ها و ايجاد فضاى رقابت علمى ميان پژوهشگران و مراكز پژوهشى؛

47ـ شناسايى استعدادها و خلاقيت‌هاى پژوهشي و زمينه به كارگيرى بهينه آنها؛

48ـ بهره‏مند ساختن پژوهشگران از امتيازهاى قانونى و حقوقى متناسب با سطح علمي آنان و فضاي ارزشي حوزه؛

49ـ افزايش بازدهى مراكز تحقيقاتى موجود؛

50ـ نگاه جامع و همه سويه به مقوله پژوهش؛

51ـ افزايش ظرفيت جذب نخبگان به نظام پژوهشي؛

52ـ ايجاد پرسش براي فراگيران و خلق دغدغه علمى و انگيزه‌هاي پژوهشى تخصصى، متمركز و درازمدت؛

53ـ بازشناسى خلأها و نقاط كور علمى و اولويت‏سنجى نيازهاى تحقيقى در حوزه‌هاي مختلف؛

54ـ کمک به پيدايش ذهنيتي جامع و كلان از مختصات تاريخى ـ عصرى، روش‏شناختى، آسيب‏شناختى و… پژوهش در حوزه؛

55ـ توليد ادبيات مشترك و زبان تعريف شده براى اجراى پروژه‏هاى تحقيقاتي؛

56ـ ايجاد بسترهايي براى پيوند بين‌الأذهاني در پروژه‏هاى هم‏عرض؛

57ـ کمک به تسهيل ارتباط ميان محققان؛

58ـ تمركزبخشي به مراكز تحقيقى هم راستا در محورهاى تفكيك شده و حذف موازى‌كاري‌هاي غيرلازم؛

59ـ تشکيل صندوقي براي حمايت از محققان و ترويج پژوهش؛

60ـ توجه بيشتر به پژوهش‌هاي ميان رشته‌اي؛

61ـ دخالت دادن مهارت‌ها و توانايي‌هاي پژوهشي در ارزيابي‌هاي علمي و مدارج تحصيلي.

پژوهش در حوزه، نيازمند بحث‌هاي فراواني است و در اين باب‌، مي‌توان از زواياي‌ گوناگوني‌ ‌سخن‌ گفت. در اين ميان، معاونت پژوهشي، به عنوان رسمي‏ترين مسئول فعاليت‌هاي پژوهشي حوزه، مي‏تواند با استفاده از سياست‌هاي «توجيهي»، «تشويقي»، «حمايتي»، و… نقش بي‌بديلي در مقابله با آسيب‌هاي ياد شده و تحقق تحولات لازم در اين عرصه، ايفا کند.

به هر حال گفته‌اند: دو صد گفته، چون نيم کردار نيست! بيان مشکلات و نقاط ضعف، بسيار راحت است. يافتن راهبرد و راهکار مشکل‌ است، ولي سخت‌تر از آن، جامه عمل پوشاندن به راه‌حل‌ها و تدبير و چاره‌انديشي در شرايط دشوار و متغير عيني است. از اين رو، از خداوند منان، توفيق دست‌اندرکاران عرصه پژوهش، در جهت سامان‌بخشي به عرصه پژوهش حوزه را خواستاريم.