شما اینجا هستید: رهنامه پژوهش » ش 19+20 / علامه محسن امین » سهم هر روز؛ مروری بر آثار مرحوم سید محسن امین

سيد محسن امين را بي‌ترديد بايد يکي از پر تأليف‌ترين عالمان شيعي دانست. خود او اين نکته را در جلد دهم اعيان الشيعه اين‌گونه شرح مي‌دهد:

«گفته مي‌شود اگر تاليفات مرحوم مجلسي را بر عمر وي تقسيم کنند سهم هر روز او جزوه‌اي خواهد شد. اين سخن را اغراق‌آميز دانسته‌اند با اينکه وي هم دستيار داشت و هم ثروت، که ما اين دو را نداشتيم. گاه مي‌شد که براي مقابله و تصحيح مطبعي کتابي که چاپ مي‌کرديم، کسي نبود کمک کند و به تنهايي مقابله و تصحيح مي‌کردم که وقت زيادي را اشغال مي‌کرد. . . ما تاليفات فراواني داريم که بعضي از آنها مکرر چاپ شده و برخي به زبان‌هاي ديگر ترجمه شده است. بيشتر آنها متجاوز از پانصد صفحه است تنها اعيان الشيعه بالغ بر صد جلد خواهد شد. اگر آثار مطبوع و غيرمطبوع و استنساخ شده من بر عمرم تقسيم شود سهم هر روز کمتر از جزوه‌اي نخواهد بود با اينکه معيني جز خداوند متعال نداشتم».

مروري کوتاه بر کتاب‌شناسي اين عالم بزرگوار را در اين صفحات به تماشا خواهيد نشست.

اعيان الشيعه

اعيان الشيعه را بايد مهم‌ترين‌ اثر محسن امين‌ به حساب آورد. دانش‌نامه‌اي‌ گسترده‌، مشتمل‌ بر شرح حال بزرگان و رجال شيعه ‌که بخش قابل توجهي از آن به زندگاني امامان شيعه مي ‏پردازد. اين اثر ارزشمند سرگذشت‌، بررسي‌ آراء و آثار 11733 نفر را با هدف‌ شناساندن‌ هويت‌ فرهنگي‌ شيعه‌ و يادآوري‌ نقش‌ اماميه‌ در اعتلاي‌ تمدن‌ اسلامي در خود جاي‌ داده‌ است.

اين کتاب يک دائرة المعارف بزرگ، در شرح حال بزرگان شيعه، از صدر اسلام تا زمان حيات مؤلف، اعم از صحابه، تابعين و اهالي هر فن مي‌باشد، به‌گونه‌اي که از راويان، محدثان، قاريان، مفسران، فقيهان، حکيمان، متکلمان، واعظان و شاعران، تا دانشمندانِ علوم لغت، صرف، نحو، بيان، منطق، رياضيات، طب و نجوم و حتي پادشاهان و وزيران را شامل مي‌شود.

اعيان الشيعه داراي ده مجلد است. جلد اول اين مجموعه که به فارسي نيز ترجمه شده به بررسي ماهيت تشيّع و پاسخ‌گويي به سؤالات مربوط به آن مي‌پردازد. جلد دوم زندگاني رسول اکرم (ص) و جلد سوم زندگاني امير مؤمنان (ع) و جلد چهارم زندگي ساير ائمه (ع) مي‌باشد که جلد 3 و 4 جداگانه و با نام «في رحاب الائمة الاثني عشر» نيز چاپ شده و بخشي از جلد چهارم آن توسط اداره کل تبليغات و انتشارات وزارت ارشاد اسلامي ايران به فارسي ترجمه و تحت عنوان «امام حسن و امام حسين عليهما السلام» چاپ شده است. از جلد پنجم تا 56 در معرفي و تشريح زندگاني عالمان شيعه از صدر اسلام تا اواخر قرن چهاردهم است که توسط فرزند ايشان سيد حسن امين در دست تکميل بود و برخي از مجلّدات آن نيز به چاپ رسيده است.

کشف الارتياب

کشف الارتياب في اتباع محمد بن عبدالوهاب کتاب مهم ديگري از سيدمحسن است که از بصيرت و زمان‌شناسي او به‌خوبي رمزگشايي مي‌کند. در اين کتاب تاريخ ظهور و علل ظهور فرقه ضاله وهابيت بيان شده و به نقد شبهات و تفکرات وهابيت در خصوص عقائد شيعه مي‌پردازد. اين كتاب با نام «تاريخ و نقد وهابيت» توسط علي اكبر فائزي پور به فارسي ترجمه و منتشر شده است. تلخيص و ترجمه كشف الارتياب نيز با عنوان «فراسوي پرده‌ها» منتشر شده است.

تاريخ:

تاريخ جبل عامل

لواعج الاشجان

متن عربي آن بارها چاپ شده و متن فارسي آن با عنوان «امام حسين و حماسه کربلا» با ترجمه آقاي ناصر پاک پرور به چاپ رسيده است.

اصدق الأخبار في قصّة الأخذ بالثار و تنكيل المختار علي اعداء ال رسول الله الاطهار

بار‌ها به چاپ رسيده است. در دمشق مطبعه کرم. در نجف دارا المعارف و مطبعه النعمان. در بمبئي به سال 1238 هـ.

حديث:

البحر الزخار في شرح الائمة الاطهار 3 جلد آن نوشته شده است.

نظم حديث الكساء با اين مطلع‌ :به خامس اصحاب الكساء اذا اكتسي به احمد و ابناك و البضعة الطهر

منطق:

شرح ايسا‌غوجي

عقايد اسلامي:

ارشاد الجهال در مسائل حلال و حرام که مختصر آن را هم براي مدارس چاپ کرده‌اند.

الدار الثمين 2ج راجع به اصول دين و طهارت است، چاپ شده و آية الله سيد محسن حکيم بر اين کتاب حواشي افزوده‌اند.

التقليد آفة العقول

اصول فقه:

حذف الفضول عن علم الاصول

حاشيه بر معالم (که در ايام تحصيل آن را نوشته است. )

حاشية القوانين

الدار المنظم في مسألة تقليد الاعلم

فقه:

مناسک حج

اساس الشريعه (فقه استدلالي است)

ارجوزة في النكاح

تحفة الأحباب في آداب الطعام و الشراب چاپ شده است. (در سال 1323 از تأليف آن فراغت يافته است. )

التنزيه لأعمال الشبيه (چون ايشان زنجير‌زني و قمه‌زني و شکافتن سر با شمشير و غيره را کاري حرام و مخالف با روح اسلام مي‌دانست. فردي کتابي بر عليه ايشان نوشت و معظم‌له نيز در مقابله با آن کتاب التنزيه را نوشت. )

جوابات المسائل الدمشقيه

جوابات المسائل الصافيتية

جوابات المسائل العراقية

كشف الغامض في احكام الفرائض 2جلد

سفينة الخائض في بحر الفرائض مختصر‌تر از قبلي و غير‌استدلالي است.

حواشي بر عروة الوثقي

الروض الأريض في احكام تصرفات المريض (چاپ شده)

الدروس الدينية (چاپ شده)

شرح التبصرة (چاپ شده)

درر العقود في حكم زوجة الغائب و المفقود

دروس الحيض و الاستحاضه و النفاس (چاپ شده)

الدر الثمين في اهم ما يجب معرفة علي المسلمين (بارها چاپ شده)

الدرة البهية في تطبيق الموازين الشرعية علي العرفية (چاپ شده)

ضياء العقول في حكم المهر اذا مات احد الزوجين قبل الدخول (چاپ شده)

كاشفة القناع في احكام الرضاع (چاپ شده)

او ما را رها نکرد

بيش از سه سال در عراق قحطي پديد آمد. تعداد جمعيت خانواده من هفت نفر بود و پولي که به من مي‌رسيد بيش از پنج ليره عثماني نبود. ممر ديگري هم نبود، عادت هم نداشتيم نزد کسي حاجت ببريم. سال اول بعضي از اثاثيه را، که تا حدودي مي‌شد بدون آن زندگي کرد، فروختيم و ميانه‌روي را مراعات کرديم. آن سال گذشت. سال بعد بعضي از کتاب‌ها را که نياز چنداني به آن نداشتيم، فروختيم. سال سوم نيز زيورآلات عيال را، ولي سال چهارم نه اثاثي بود که بفروشيم و نه کتاب و نه زيورآلات، قحط و غلا هم ادامه داشت. اما براي ما هيچ چيز عوض نشده بود. بي‌اعتنا مواظب درس و مطالعه خود بوديم. گويا اصلا مساله‌اي اتفاق نيفتاده بود. اما خدا مي‌دانست که چه وضعي داشتيم، از اين‌رو خدا ما را رها نکرد و مثل هميشه بر ما تفضل کرد. عصري بود مشغول مطالعه بودم، کسي در زد، ديدم شيخ عبداللطيف شبلي عاملي است، نامه‌اي به من داد از شيخ محمد سلامه عاملي، مفاد نامه اين بود: شخصي به نام حاج حسين مقداد ده ليره عثماني يا بيشتر به من داده که به شما بدهم. من شخصي به اين نام را نمي‌شناختم و سابقه نداشت شيخ محمد سلامه، با اين همه رفت و آمدي که پيش ما داشت، چنين کاري انجام دهد. دانستم که اين وسعت رزق از عنايات خداوند تبارک و تعالي است.

آيت الله سيدرضي شيرازي

نحو:

صفوة الصفوة

الاجرومية الجديدة (بارها چاپ شده)

صرف:

المنيف في علم التصريف

ارجوزة في الصرف

بيان:

حاشيه مطول (در ايام تحصيل آن را نوشته است)

ارجوزة في علاقات المجاز و شرح‌ها

مفاخرات:

المفاخرة بين الغني و الفقر

المفاخرة بين السيف و القلم

المفاخرة بين العلم و المال

المفاخرة بين الراحة و التعب

نقد و بررسي:

ايشان صدها مقاله در نقد و بررسي آراء و نظرات موجود در جامعه نوشته است. براي مثال نقد و بررسي نظرات رشيد رضا صاحب کتاب المنار که در نشريات گوناگوني منتشر شده است.

(فهرستي از اين مقالات را مي‌توانيد در کتاب السيد محسن الأمين ص101و 102 ببينيد. )

سفرنامه ها:

الرحيق المختوم که شامل چندين سفرنامه و بخشي از شرح حال او است.

و نيز اين آثار:

ابو ‌تمام الطائي

ابو‌ نواس حمداني

ابو فراس (چاپ شده)

حاشية الغرر و الدرر

حاشية مفتاح الفلاح

حاشية الصحيفة الثانية السجادية (چاپ شده)

معادن الجواهر 3ج (چاپ شده)

مفتاح الجنات 3 جزء (چاپ شده)

العلويات العشرون (چاپ شده)

عجائب احکام امير المؤمنين (ع) (چاپ شده)

الأمالي

الصحيفة الخامسة السجادية (چاپ شده)

القول السديد في الاجتهاد و التقليد

حواشي امالي المرتضي

اقناع اللائم علي اقامة المآتم ( در سال 1343 هـ. ق در ذيل کتاب مجالس سنيه چاپ شده است)

الحصون المنيعه در رد نظريات صاحب المنار بر عليه شيعه

الدرر المنتقاة لأجل المحفوظات 6 جزء (چاپ شده)

دعبل خزاعي (چاپ شده)

الدر النضيد في مراثي السبط الشهيد مجموعه اشعار زيبا و پر معني درباره امام حسين (ع) (چاپ شده)

شرح غريب الصحيفة الثانية السجادية

فوائد در مسائل گوناگون

المجالس السنية طبع صيد‌ا

العقود  الدرية

المولد النبوي الشريف (چاپ شده)

پاسخ دهید: